F-16 savaş uçağı ilk uçuşunu 1974 yılında yaptı. Üzerinden 50 yıl geçti ama Amerikan yapımı uçak hâlâ ilk günkü kadar güncel.
F-16’lara dünya çapında talep devam ediyor.
Geçtiğimiz yıl ABD, Danimarka ve Hollanda’ya ait F-16’ların, pilotların gerekli eğitimleri tamamlamasının hemen ardından Ukrayna’ya gönderilmesine onay vermişti.
Türkiye ise 2021 yılında filosu için ABD’den 40 adet F-16 uçağı satın almak istiyordu. Ülkeler arasında görüşmeler sürüyor.
Peki F-16 neden bu kadar popüler? Onu diğer uçaklardan ayıran şey nedir?
İLK UÇUŞ NEREDEYSE AFETLE BİTTİ
F-16’yı 50 yıl önce ilk uçuran pilot hızlı hareket etmeseydi uçağın hikayesi burada bitebilirdi.
Pilot Phil Oestricher, 20 Ocak 1974’te Kaliforniya’daki Edwards Hava Kuvvetleri Üssü’ndeki General Dynamics YF-16 prototipinin kokpitine girdiğinde kendisine verilen görev nispeten kolaydı.
Oestricher’in, uçağı motor gücü altında havalanmadan yere yönlendirmesi ve böylece yüksek hızlı bir taksi girişiminde bulunması gerekiyordu.
YF-16 bir ay önce kamuoyunun beğenisine sunuldu. İlk uçuşunun Şubat ayı başlarında yapılması planlandı.
Ancak fütüristik görünümlü jetin kendi planları vardı.
Oestricher, YF-16’nın burnunu hafifçe kaldırdığında uçak yuvarlanmaya başladı. Uçağın sol kanadı ve sağ kuyruk kanadı piste çarptı.
Seattle Post Intelligencer neredeyse felaketle sonuçlanan ilk uçuşla ilgili olarak “Oestricher vahşi atını kontrol etmeye çalışırken, YF-16 sola doğru kaymaya başladı ve durum giderek daha da kötüleşti” dedi.
Oestricher, düşmeden önce uçağı çok hızlı bir şekilde indirmesi gerektiğini fark etti.
Sonraki birkaç dakika çok zordu. Uçak havalandı ve belli bir noktada piste geri döndü.
Oestricher nihayet uçağın havalanmasına yetecek kadar hız kazandı ve üsse inmeden önce altı dakikalık dramatik ve beklenmedik bir uçuş gerçekleştirdi.
Oestricher, pilotluk becerileriyle bir felaketi önledi ve dünyadaki en başarılı uçak projelerinden birinin yaratılmasına yardımcı oldu.
Son 50 yılda 4.600’den fazla F-16 üretildi ve üretimin yakın zamanda durdurulması da beklenmiyor.
YENİLİKÇİ TASARIM
F-16, 2015 yılı itibarıyla dünyada en yaygın kullanılan sabit kanatlı askeri uçaktır. Bugün dünya çapında iki binden fazla uçağın hâlâ kullanımda olduğuna inanılıyor.
Tasarımının, artık sıradan görünen modern sivil havacılık ve havacılık teknolojileri üzerinde kalıcı bir etkisi oldu.
Dünyanın herhangi bir yerinde, günün her saatinde bir F-16’nın havada olma ihtimali yüksek.
F-16’lar 1978’den bu yana Norveç’ten Şili’ye, Fas’tan Singapur’a kadar 25 farklı hava kuvveti tarafından uçuruldu.
2023 yılı itibarıyla 800’den fazlası Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri (USAF) ile uçmaya devam etti.
Küçük, hafif ve çevik olarak tasarlanan F-16’lar, karadan saldırı, havadan keşif, karadan havaya füze rampalarının aranması gibi birçok görevi üstlendi.
Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgal etmeye başlamasının ardından Kiev, Batılı ülkelerden F-16 uçağı talep etti.
Ukraynalı pilotlar şu anda Danimarka’da eğitim görüyor ve uçakların teslimatının yaz aylarında yapılması planlanıyor.
Ocak 2024’te Slovakya, ilk F-16’larını alan son ülke oldu.
Bir savaş uçağını bırakın üretimini sürdürmek bir yana, 50 yıl hizmette tutmak hiç de kolay bir iş değil.
Dünyanın dört bir yanındaki hava kuvvetlerinin hâlâ F-16’yı istemesinin nedeni, gerçekten yenilikçi tasarımı ve Vietnam Savaşı’ndaki hava muharebelerinden öğrenilen bazı zor derslerdir.
VİETNAM SAVAŞI
1960’larda ABD, düşman uçaklarını düşürmek için yeni bir teknoloji olan havadan havaya füzeleri kullandı.
1965 yılında Vietnam Savaşı başladığında F-4 Phantom II gibi savaş uçaklarının silahları yoktu, uçağın füzelerinin yeterli olacağına inanılıyordu.
Ancak Vietnam Savaşı ilerledikçe Amerikan füze donanımlı uçakları küçük, çevik Sovyet yapımı MiG uçaklarıyla karşı karşıya geldi.
Kuzey Vietnam’ın MiG’lerinden bazıları, 1950’lerin başında Kore Yarımadası’nda savaşan Sovyet uçaklarıyla neredeyse aynıydı. Bunların Batı’da modası geçmiş olduğu düşünülüyordu ancak Amerikan uçaklarının füzelerini kullanamadığı yakın dövüşte sorunlara neden olabiliyordu.
1965 ile 1968 yılları arasında Amerikan uçakları kaybettiklerinden daha fazla Kuzey Vietnam uçağını düşürdü, ancak fark hızla azalıyordu.
Büyük çift motorlu Amerikan uçaklarını uzaktan fark etmek yeterince kolaydı; Küçük tek motorlu MiG’ler değildi.
ABD’nin bu soruna getirdiği çözümlerden biri, giderek daha gelişmiş Sovyet uçaklarına karşı iddialı yeni bir projeydi.
ABD savunma yetkilileri, 1960’ların sonlarında, ses hızının üç katı hızla uçabilen dev bir savaş uçağı olan Sovyet MiG-25’in ortaya çıkmasıyla zaten alarma geçmişti.
MiG-25’e karşı koymak için McDonnell-Douglas F-15 Eagle, yüksekten uçan düşman uçaklarını radar güdümlü füzelerle vurmak üzere tasarlandı.
Bununla birlikte, Sovyetler Birliği, Polonya ve Doğu Almanya gibi Varşova Paktı müttefikleri, daha düşük seviyelerde uçacak ve savaşacak binlerce başka savaş uçağını konuşlandırdı.
9G KUVVETİNE DAYANIKLI BİR UÇAK
Ayrıca düşman uçaklarını ısı güdümlü füzeler ve silahlarla vurabilecek küçük, çevik bir uçağa da ihtiyaç vardı.
Bu kazançlı proje için beş proje yarıştı ve ikisi hemen öne çıktı. Bunlar General Dynamics’in (şu anda Lockheed-Martin’in bir parçası) YF-16 uçakları ve Northrop’un rakip YF-17 uçaklarıydı.
YF-16 yakın dövüş için tasarlandı. F-15’in uzun menziline ihtiyacı yok, dolayısıyla çok daha küçük ve hafif olabilir. Ayrıca F-15’in iki motoruna kıyasla yalnızca bir motora ihtiyacı vardı.
Hafif ve güçlü motorun birleşimi, yalnızca yüksek hız değil aynı zamanda keskin direksiyon kabiliyeti sağlayan yüksek bir “itme kuvveti-ağırlık oranı” oluşturdu. Yakın dövüş için ideal bir uçaktı.
F-16, 9G kuvvetine dayanacak şekilde tasarlandı. Yani uçağın ivmelenmesi nedeniyle yerdeki 1 kilograma eşit herhangi bir ağırlık, uçağın içinde bir anda 9 kilograma çıkabiliyor.
Yüksek G kuvvetleriyle uçmak, hem uçak gövdesi hem de pilot üzerinde muazzam bir stres yaratabilir.
F-16 kokpit koltuğu, pilotun yüksek G dönüşlerinde farkındalığı korumasına yardımcı olmak için eğilebilir.
Bu, pilot proje üzerindeki bazı etkilerin azaltılmasına yardımcı olur.
Jeff Bolton, hem pilot eğitimi hem de özel görevlerde kullanılan F-16’nın iki koltuklu versiyonunda iki kez uçmuş bir havacılık gazetecisidir.
Bolton, “Uçak bir eldiven gibidir. İçeri girdiğinizde sanki deri bir sürüş eldiveni takıyormuşsunuz gibi hissedersiniz” diyor ve ekliyor:
“Neredeyse 1,80 boyundayım, bu yüzden benim için çok dardı, ama yine de koltuğu tamamen aşağı indirebildim ve elimi kask ile gölgelik arasına koyabildim. Sanırım vücut bunun bir uçak olduğunu anladığı zaman giymek .”
F-16 kokpit tasarımı, yatar koltuk ve iyi bir görüş açısının çok ötesine geçiyor.
Uçağın tasarımcıları, Birinci Dünya Savaşı’ndan bu yana savaş uçaklarının en yaygın özelliklerinden biri olan pilotun bacakları arasındaki kontrol çubuğunu değiştirdi.
Bunun yerine, F-16’nın kokpitinin sağ tarafına, bir video oyunu uçuş simülatöründe kullanacağınıza benzer şekilde joystick tarzı bir kontrol cihazı eklendi.
En azından F-16’nın ilk örneklerinde kontrolör, pilot ona kuvvet uyguladığında hareket etmiyordu. Bunun nedeni, F-16’nın kısmen, uçağın kontrol yüzeylerinde sürekli küçük değişiklikler yapan bir uçuş bilgisayarı tarafından uçurulmasıydı.
Artık “fly-by-wire” olarak bildiğimiz bu sistem artık Boeing 777 ve Airbus A320 gibi çoğu modern uçakta kullanılıyor.
UÇMAK ÇOK RAHAT
F-16 park halindeyken de fütüristik görünüyordu.
Uçuş sırasında en deneyimli pilotlara bile tamamen yeni duygular yaşatabilir.
İngiltere Kraliyet Havacılık Derneği’nden askeri havacılık uzmanı Tim Robinson şunları söyledi: “Pilotların ‘G-kilitlenmesi’ yaşadığı durumlar oldu. Bu, pilotları fizyolojik sınırlarının ötesine itebilen bir uçak. 9G’den etkilenebiliyor, “ama aynı zamanda 9G’ye çok hızlı ulaşabildiği için” diyor.
Bolton, F-16 uçuşlarından birinde tam olarak bunu yaşadığını anlatıyor.
F-16’nın tepki vermesi için kumandasına çok az kuvvet uygulamanız yeterli.
“Çok küçük dokunuşlar ama hemen ardından göğsünüzde 9G’lik bir kuvvet olacak. Yani benim gibi 100 kiloysanız bunu dokuzla çarpın. İşte o zaman bütün dünya üzerinize yıkılır.” Boltone diyor.
F-16, kısmen tel üzerinden uçuş sistemi ve kısmen de büyük kaldırma kuvveti üreten kanatları olan güçlü gövdesi nedeniyle pilotlar tarafından sıklıkla uçması çok kolay olarak tanımlanır.
Bolton ilk uçtuğunda irtifa kaybetmeden 360 derece dönüş yaptığını ve yanındaki eğitmenin “Mükemmeldi” dediğini hatırlıyor.
Bolton, uçağın “eğitimcilerin kafalarını gölgeliğin kenarlarına çarpacak” kadar hassas olduğunu söyledi.
‘VAHŞİ OPET’
Şu anda Boeing 777 pilotu olan John Waters, 2013 yılında ABD Hava Kuvvetleri için F-16 uçurmaya başladı.
Suriye’de IŞİD’e karşı kara saldırı görevlerinde uçtu ve pilotların “Vahşi Gelincikler” adını verdiği SEAD (Düşman Hava Savunmasının Bastırılması) adı verilen karadaki füze pozisyonlarını tespit etmek için tehlikeli görevler için eğitim aldı.
F-16’lar, görüş hattının çok ötesindeki bir düşman savaş uçağına radar güdümlü füze fırlatabilir, yer hedefine güdümlü bomba bırakabilir ve düşman radar bölgesine radyasyon arayan füze fırlatabilir. Üstelik her şeyi aynı anda yapabiliyor.
Waters, “Bunların üçünü de aynı anda yaparsanız, gerçekten Vahşi Gelincik yapmış olursunuz” diyor.
F-16’NIN GELECEĞİ
Kariyerinin sonuna doğru Waters, hava gösterilerinde F-16 uçaklarıyla gösteri uçuşları ve akrobasi rutinleri gerçekleştirdi.
F-16’nın kokpitine ilk girdiği anı BBC’ye anlatan Waters, şunları söyledi: “Phoenix’te temmuz ayıydı ve hava 48 dereceydi. Çok fazla duyusal aşırı yük vardı. Sıcaklık, jet gürültüsü… Simülatörde yalnızca birkaç kez kullandığınız bir uçağı kullanıyorsunuz.” .
Waters, yaklaşık 1 kilometre tırmandıktan sonra maskesini düşürdüğünü ve hem sıcaktan hem de ilk kez F-16 uçurmanın heyecanından terden sırılsıklam olduğunu söylüyor:
“O anın tadını çıkarmak için biraz zaman ayırdım. Bu gücü artırmak inanılmazdı. Ve o, şimdiye kadar uçtuğum en güçlü uçaktı.”
Waters’a göre F-16’yı uçurmanın tek zor kısmı iniş:
“Uçak uçmaya devam etmek istediğinden iyi bir iniş yapmak her zaman kolay olmuyor.”
F-16’nın yerini ABD Hava Kuvvetleri ve bazı NATO üyeleri, Lockheed’in ürettiği bir diğer savaş uçağı olan F-35’e bırakmak üzere.
Her bir F-35’in maliyeti 100 milyon dolardan fazladır ve F-35, düşman uçaklarını radar tarafından tespit edilmeden çok önce uzun menzilli füzelerle imha etmek üzere tasarlanmıştır.
Ek bileşenleri olmayan bir F-16, bu fiyatın yalnızca üçte birine mal olabilir.
F-35’in ilk uçuşunun üzerinden 50 yıl geçtiğinde yıl 2056 olacak. O zaman bile F-16’ların dünyanın herhangi bir yerinde uçmaya devam etme ihtimali oldukça yüksek.
